#16 Нарны аймаг
2 минутанд унших ерөнхий мэдлэг
Чалленжийн тухай товчхон #1-ээс уншаарай.
Салбар: Шинжлэх ухаан
“The Solar System”
Бага ангид байхад бидэнд нарны аймгийг 1 нар, 9 гараг ба тэдгээрийн дагуулуудаас бүрддэг гэж заасан. Гэвч нарны аймаг бол тийм ч энгийн зүйл биш юм.
Яг үнэндээ хэн ч нарны аймагт хэдэн гараг байдгийг мэдэхгүй. Учир нь “гараг” гэдэг үгийн шинжлэх ухааны тогтсон тодорхойлолт байдаггүй. Бүх одон орон судлаачид 4 газрын гараг болох Буд, Сугар, Дэлхий, Марс, мөн 4 хийн гараг болох Бархасбадь, Санчир, Тэнгэрийн ван, Далай ван гарагуудыг бодитоор оршдог гэдэгт санал нийлдэг боловч арктикийн Дэлхий ван гараг оршдог эсэх асуудал дээр маргадаг. Харин 2006 онд одон орон судлаачид Дэлхий ван гарагийг “одой гараг” гэж ангилжээ.
Буд — Mercury
Сугар — Venus
Марс — Mars
Бархасбадь — Jupiter
Санчир — Saturn
Тэнгэрийн ван — Uranus
Далай ван — Neptune
Дэлхий ван — Pluto
Дэлхий ван гараг нь ойролцоогоор сарны 2/3-тэй тэнцүү хэмжээтэй бөгөөд нарыг тойроход 248 жил зарцуулдаг. Энэ жижигхэн мөсөн биет гараг нь бусад 8 гарагаас ялгаатай буюу эллипс орбитоор аялдаг аж. Дэлхий ван гарагийн хүйтэн байдал, бусад гарагуудаас алслагдсан байгаа байдал, мөн нарыг тойрон эргэсэн зам зэрэг нь олон эрдэмтдийг Дэлхий ван бол үнэхээр нарны аймгийн захад ордог мөстсөн хаягдлын бүс болох Куйпер бүсийн сүүлт од байсан гэдэгт итгэхэд хүргэсэн юм.
Куйпер бүс дээр саяхан нэгэн хөлдсөн чулуулгийн хэсгийг нээн илрүүлсэн ба түүнийг албан ёсоор 2003 UB313, албан бусаар Ксена(Xena) гэж нэрлэдэг. Энэхүү обьект нь Дэлхий ван ба нар хоёрын хоорондын зайнаас 3 дахин хол зайд нарнаас алслагдан оршдог ба илүү хачирхалт 560 жилийн орбиттой, мөн бусад гарагуудын хавтгайгаас 45 градус налуу аж. Гэвч 2003 UB313 нь Дэлхий вангаас том учраас олон шинжлэх ухаанчид хэрвээ Дэлхий ванг гараг гэж дуудах бол үүнийг мөн ижилхэн гараг гэж нэрлэх хэрэгтэй гэжээ.
Нэмэлт мэдээлэл
1. Куйпер бүс дээрх өөр хоёр том хөлдсөн объект болох Куаоар(Quaoar) ба Седна(Sedna) нар нь бараг Дэлхий вантай ижил хэмжээтэй.
2. Одон орон судлаач Майкл Браун(Michael E. Brown) 2003 UB313-ыг нээж илрүүлсэн. Тэрээр жүжигчин Люси Ловлессийн(Lucy Lawless) тоглосон ТВ сериалын Грек дайчин гүнжийн нэр болох Ксена-г хоч болгон өгчээ.
3. Манай нарны аймаг нь мэдэгдсэн 153 дагуултай гэдэг ч энэ тоо маш их маргаантай байдаг.
4. Нарны аймгийн 7 дагуул Дэлхий ван гарагаас том.
Сурууштай үгс
settled scientific definition — шинжлэх ухааны тогтсон тодорхойлолт
agree upon the validity — хүчин төгөлдөр гэдэгт санал нийлэх
terrestrial planets — газрын гараг
gaseous giants — хийн аваргууд
dwarf planet — одой гараг
elliptical orbit — эллипсэн орбит
to tilt 45 degrees off the plane — хавтгайгаас 45 градус налсан
warped path — гажсан зам
comet — сүүлт од
Kuiper belt — Куйпер бүс
icy debris— мөстсөн хэлтэрхий/хаягдал
the outskirts — зах хязгаар
a hunk of frozen rock — хөлдсөн чулуулгийн нэг хэсэг
astronomer — одон орон судлаач
highly contested — их маргаантай